Yeni Eflatunculuğun İslam Felsefesine Yansımaları

Yöneticiler, siyasiler… Adına ne derseniz deyin. Bir düşüncenin akademisini/okulunu kapatabilirler ama, düşünceyi kapatamazlar, sonlandıramazlar. Nitekim I. Justinianus da M.S. 529 yılında sözde Yeni Eflatunculuk Akademisini kapatmış ama, Bu anlaşılması çokça çaba isteyen akademinin düşüncelerini kapatamamış, sonlandıramamış ve bu ciddi düşünce çağımıza kadar hiç hız kaybetmeden devam edegelmiştir. Belki de daha da devam edecektir.

Bu düşünce akımı, Platon ve Aristo düşüncelerinin sentezi olarak düşünülebilir. Ancak tam da öyle diyemeyiz. Çünkü münezzeh ve tenzihe dayalı bir yapısı da var bu düşünce akımının. Yani Allah’ın “arı duru, temiz” ve hiçbir şeye benzetilemezliği teorisine dayanıyor. Farabi de bir Allah Tasavvuru ortaya koyar ama sonra, “Allah’ım, seni sıfatlarından bile tenzih ederim” anlamında dua-tövbesi bile vardır. Bu satırları yazmamın sebebi, sizler ile paylaşacağım eserdir. İslam Felsefe düşüncesini derinden etkilemiş bir düşünce akımı. Hatta bana göre İslam Tasavvufunu da derinden etkilemiş bir düşünce akımı. Tam manası ile teist bir düşünce akımı. Bu düşünce akımını en iyi tahlil edip, irdeleyen ve İslam düşünce dünyasına uyarlayan da Farabi ve onun takipçisi İbn – Sina’dır. İçlerinde İbn-i Rüşt’te olmak kaydı ile 3 düşünce adamı tarafından da eleştiriye maruz kalmış bir düşünce akımı.

İşin özü şu ki; bu düşünce Farabi ve İbn-i Sina tarafından oldukça geliştirilmiş bir “Sudur-tenzih Teorisi”dir. Yani insan aklına gelebilecek/gelemeyecek her şey Allah’tan taşmıştır. Ancak bu taşma hiyerarşik bir yapı olma kaydına dayalıdır. Oldukça önemli, kapsamlı, ciddi ve irdelenecek bir kavram/teoridir “sudur-tenzih teorisi” Şimdi kapak metninden bir paragrafı yazayım, eserin künyesini de vereyim ve meraklılarının değerlendirmesine bırakayım!

– – – – – – – –

Yeni Eflâtunculuk, İslâm felsefesinin özellikle metafizik alanındaki temel bazı problemlerinin oluşması, yorum ve çözümüne dair etkide bulunmuş felsefî bir akımdır. Özellikle sudur teorisi etrafında gelişen sebeplilik ve negatif teoloji gibi problemler, her ikisi de Aristoteles’e isnat edilen apokrif metinler üzerinden tercüme faaliyeti sırasında İslâm kültür coğrafyasına intikâl etmiştir. Bu metinlerin ilki Plotinus’un Enneadlar adlı eserinin üç bölümünün (IV-VI) özetlenerek tercüme edilmiş hali olan Üsûlûcyâ, diğeri ise Proklus’un Teolojinin Unsurları adıyla bilinen eserinin tercümesi olan el-Hayru’l-Mahz’dır. Bu eserlerin henüz çok erken bir dönemde Arapçaya çevrilmesi İslâm felsefesinin seyrini etkilemiştir.

Arka kapak paragrafı.

– – – – – – – –

Bu paragrafta geçen iki eseri de sizlerle buluşturacağım. Biri; “Enneadlar” diğeri; “Üsûlûcyâ”. – Enneadlar, Dokuzlular anlamına gelmektedir. – Üsûlûcyâ’da, içerdiği Yeni Platoncu metafizik öğretiyle özellikle de sudûr teorisi, negatif teoloji, sebeplilik gibi konular dikkate alındığında İslâm felsefesinin hemen her filozofuna, kelâm tartışmalarına ve özellikle de İbnü’l-Arabî sonrasında gelişmiş olan vahdet-i vücûd teorisine tesiri açıkça gözlenen önemli bir klasik metindir. Bu sebeple paylaştığım eserin önden okunması, adı geçen iki eserin de anlaşılmasını kolaylaştırıcı bir yapıya da sahiptir.

Yeni Eflatunculuğun İslam Felsefesine Yansımaları

Cahid Şenel

DERGAH YAYINLARI.

331 sayfa – 2017 Baskı.

Herkese bol okumalı ve sağlık dolu ömürler dilerim.

Bülent DEMİREL