Adana Adıyaman Afyon Ağrı Aksaray Amasya Ankara Antalya Ardahan Artvin Aydın Balıkesir Bartın Batman Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Düzce Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Iğdır Isparta İstanbul İzmir K.Maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırklareli Kırşehir Kilis Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Şanlıurfa Şırnak Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Van Yalova Yozgat Zonguldak
İstanbul
Az Bulutlu
29°C
İstanbul
29°C
Az Bulutlu
Çarşamba Parçalı Bulutlu
28°C
Perşembe Parçalı Bulutlu
29°C
Cuma Açık
30°C
Cumartesi Açık
31°C

Küçük Canlılar, Büyük Etkiler: Böceklerin Bilinmeyen Yüzü

Küçük Canlılar, Büyük Etkiler: Böceklerin Bilinmeyen Yüzü
22 Mayıs 2025 21:25
15
A+
A-

Büyük Larousse Ansiklopedisinin böcek tanımına göre “Trakelerle soluyan, başı göğsünden bağımsız, göğsünde her biri bir çift ayak taşıyan üç halkanın yer aldığı, omurgasız, eklemli hayvanlar sınıfı” ve aynen şöyle devam ediyor genellikle karada yaşayan, bedenleri eklemli veya bölütlere ayrılmış sert yapılı canlılardır.

Böcekler, tür ve birey sayıları, adaptasyon süreçleri ve de geniş dağılımı açısından belki de tüm hayvan türleri açısından en başarılı gruptur. Entomologlar, yaşayan böcek türlerinin gerçek sayısını 5 ile 10 milyon kadar yüksek olabileceğini tahmin etmektedirler (Insect, 2023). Böcek denildiği zaman akla ilk gelen tarımsal zarar ve de “tiksinme” ifadesinin yanı sıra, böcekler doğada ve tıbbi açıdan birçok önemli rol üstlenir. Organik maddenin ayrışması ve toprak oluşumunda görevli olan diğer organizmalara yardımcı olurlar. Tıbbi araştırmalarda özellikle böcekler model organizmalar olarak işlev görürler. Örneğin, Meyve Sinekleri (Drosophila Melanogaster) ve Sivrisinekler (Anopheles) gibi böcek türleri, genetik araştırmalarda, hastalık çalışmalarında ve ilaç testlerinde yaygın olarak kullanılan model organizmalardır (Brown, 2015). Ayrıca ilaç endüstrisinde, böcek zehirleri/sıvıları ilaçların yapımlarında kullanılır. Tedavi açıdan, sadece Homo Sapiens olarak biz insanlar değil insanoğlunun en yakın kuzeni olan Şempanzeler de böcekleri, yaralarını tedavi etmek için kullanıyorlar.

Osnabrück Üniversitesi Primatoloğu “Tobias Deschner” liderliğinde bilim insanları “Ozouga Şempanze Projesi” kapsamında, Gabon’daki Loango Ulusal Parkında yaklaşık 45 şempanzeyi incelemiş ve onların kanatlı böcekleri yakalayarak, yaralarını tedavi etmede kullandıklarını gözlemlemiştir. Biyolog Edward O. Wilson’ın ünlü gözlemine göre, “eğer insanlar aniden ortadan kaybolursa, dünya 10.000 yıl önce var olan zengin denge durumuna geri dönecektir acak eğer böcekler yok olursa, çevre kaosa sürüklenir” (Insects, 2020).

National Geographıc’de araştırmacı olan Joel Sartore, böceklerin ürün tozlaştırıcı ve atıkları parçalayan leş yiyiciler olarak oynadıkları hayati rolün öneminden bahsetmiştir. Ayrıca Böcekler, ABD ekonomisine yılda yaklaşık 70 milyar dolar katkıda bulunduğunu lakin birçok araştırmanın böcekleri hızla yok ettiği bilinmektedir. Böceklerin zararlarının yanında yararlarının da bulunduğunu hatta bazı imparatorluklarda, sineklerin zehirli yemekleri teşhis etmede kullanıldığını biliyoruz. Böcekler insanları sokabilir, zehirleri ile öldürebilir hatta çeşitli hastalıkları yaymak için kasıtlı veya kasıtsız olaraktan da kullanılabilir. Biyolojik savaş nedeniyle tarihi bakımdan kullanıldığını biliyoruz. Ancak böcekler gezegeni yaşanılabilir tutmaya yardımcı olan canlılardır. Böceklerin olmadığı bir Dünya’da besin zincirinin daha yükseğinde olan türler nüfus kaybına uğrar. Böcekler her besin zincirinde ayrı ayrı bulunur ve birçok hayvan doğanın ahengi içinde yok olmadan önce böcekler ile beslenirler. Nitekim Araştırmacılar kuş popülasyonundaki düşüşün, böceklerin azalmasından kaynaklandığını söylemektedirler.

Bilinen 14 farklı insan türünden evrimleşerek şu anki konumumuza yani Homo Sapiens’e evrilmemizin ana kaynaklarından biri “besinlerdir”, özellikle “atık yiyen, ayrıştırıcı” böcekler olmasa; gübrede, leşte ve ölü bitkilerde durgunlaşacak olan besin maddeleri ekosisteme karışamaz. Böylelikle besin dengesi sarsılır. Atıklar ve leşler ayrıştırıcılar sayesinde ekosistemin kullanımına açılarak besin akışı sağlanır. Aynı zamanda mahsulleri, ormanları tehdit eden zararlı böceklere ve yaprak bitlerine karşı tarım dostu böcekler doğaya ve insanlara besin konusunda yardımcı olurlar. Ek olarak çiçekli bitki türlerinin yaklaşık yüzde 90’ı ve mahsul bitki türlerinin yüzde 75’i, çoğunlukla böcekler olmak üzere hayvanlar tarafından tozlaşmaya bağlıdır (Vital, 2020).

Panama ve Amerika Birleşik Devletleri hükümetleri tarafından ortaklaşarak, Panama Kanalı’nın doğusunda yılda bir milyardan fazla sinek yetiştirilmekte. Sığır Kurdu olarakta bilinen son derece yıkıcı olan yeni dünya kurt sinekleri, Orta Amerika’ya salınmadan önce bilim insanları tarafından sinek türlerini kontrol altına almak için önce sinekleri radyasyona maruz bırakıp kısırlaştırıyor ve böylece çoğalmalarına engel oluyorlar. Bu sineklerin kontrollü bir şekilde salınmalarındaki sebep, Kuzey ve Orta Amerika’daki çiftlik hayvanlarını korumaktır. Sinekler özellikle çiftlik hayvanlarının yaralarının içine yumurtalarını bırakır ve bırakılan yumurtalar larva dönemine geldiğinde ise içten içe çiftlik hayvanının etini yiyerek onu öldürür. Böylece çiftliklerde düşüş ve hayvansal olarak kayıplar yaşanır.

İlk ölü gömme ve levazımatçı türlerimiz olan Neandertal, Homo Erectus ve de biz Homo Sapiens’lerin yanı sıra bunu uygulayan böcek türleri de vardır. Karıncalar, arılar ve termitler ölülerini yuvalarından uzaklaştırarak ya da gömerek ortadan kaldırırlar. Bu davranışı sergilemelerinin sebepleri ise yoğun bir koloni toplumu oluşturdukları için, ölülerden doğacak yeni bir hastalıkla karşı karşıya kalmamak ve bu yöntemi uygulayarak sağlıklarını güvence altına almak istemeleridir. Aynı zamanda ölülerin bedenleri, başka tehditkâr canlıları kolonilere çekip, onların yaşamlarını riske atmamak için bu sosyal davranışı benimsemişlerdir. Ayrıca böcekler de insanlar gibi kendi türleri arasında savaşmaktadır. Queensland Teknoloji Üniversitesi’nde böcek ekolojisti olan “Paul Cunningham”, 2008 yıllından 2013’e kadar arı savaşlarını incelemiştir, Temmuz 2008 yılında başlayan ve 4 ay süren bir savaşta Tetragonula Hockingsi türü bir arı, başka bir tür olan Tetragonula Carbonaria arısının yuvasını ele geçirmiştir (Powell, 2015).

Tetragonula Hockingsi, Avusturalya’nın Queensland eyaletinin kıyı kesimlerinde yaşar. En önemli özellikleri sıcaklıkla başa çıkma ve de yuvalarını savunma yeteneğidir. Buna nazaran Tetragonula Carbonaria ise Avusturalya’nın Sidney ve Rockhamton eyaletlerinde bulunur. Hockings arısı baz alındığında boyut olarak daha küçük ve de sakindir. Ayrıca Paleontologlar, evlerini küçük höyükler şeklinde inşa eden böcekler sayesinde 10 yeni antik memeli türü keşfetmişlerdir. Höyükleri oluştururken mikrofosilleri gün yüzüne çıkaran böcekler, arkeolojik olarak bilime fayda da sağlamaktadır. ABD’nin eyaletlerinden biri olan Nebraska’da bir arazide bulunan 19 Hasatçı Karınca höyüğünde, eski memelilere ait 6.000’den fazla mikrofosil bulunmuştur. Sosyal Böceklerin içinde sınıflandırdığımız Arılar da özellikle Yaban Arıları, bağırsaklarında mayalı besinler olan özellikle şarap, bira ve ekmek yapımında kullanılan Saccharomyces Cerevisiae mantarı için güvenli bir kış geçirme sığınağı olarak keşfedilmiştir. Hatta arılar, kış uykusundan uyandıkları zaman bile bağırsaklarında hala Saccharomyces Cerevisiae maya hücrelerinin yaşadığı görülmüştür (Haley, 2015). Yapay Seleksiyona maruz bırakılan İpek Böcekleri, Wyoming Üniversitesi’nde genetik olarak tekrardan düzenlenerek bir örümceğin melez bir malzemesini tekrardan üretmek için tasarlandılar. İpek Böcekleri, örümcek DNA’sı ile güçlü, sert lifler örebilir ve ipeği daha kullanışlı aynı zamanda kaliteli kılmaktadır.

KAYNAKÇA

  • Haley, D. (2015, Eylül 20). Tetragonula hockingsi—Avustralya Yerli Arı. https://www.australiannativebee.com/2015/09/20/tetragonula-hockingsi.
  • Powell, N. (2015, Eylül 28). Tetragonula carbonaria—Avustralya yerli arısı. https://www.australiannativebee.com/2015/09/28/tetragonula-carbonaria/.
  • Vital 5roles insects play in our ecosystem. (2020, Nisan 23). Magazine. https://www.nationalgeographic.com/magazine/article/insects-play-these-five-vital-roles-in-our-ecosystem-feature.
  • Insect | Definition, Characteristics, Types, Beneficial, Pest, Classification, & Facts | Britannica. (2023, Haziran 30). https://www.britannica.com/animal/insect.
  • Brown, L. M., & Johnson, R. H. (2015). The Role of Model Insects in Medical Research. Journal of Experimental Medicine, 212(9), 1345-1352.
  • Inside the program that breeds billions of screwworm flies each year. (2019, Kasım 12). Animals. https://www.nationalgeographic.com/animals/article/north-american-screwworm-barrier.

Not: 2023 yılında yapılan “Böceklerin Önemi ve Menekşe Böceği (Carabus Scabrosus)” çalışmasının bir bölümü burada sunulmuş olmakla beraber, tüm çalışmaya yer verilmemiştir. Söz konusu çalışma uzun bir süreci kapsadığından bölümler şeklinde yayımlanacaktır. 

Umut ÇETİNBAŞ

    ETİKETLER: , ,
    Yorumlar

    Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.